علت بزرگ‌شدن یک چشم نسبت به دیگری چیست؟

تقارن در چهره انسان همواره به‌ عنوان یکی از نشانه‌های سلامت جسمی و زیبایی ظاهری شناخته شده است. بدن انسان به‌طور کامل متقارن نیست و این عدم تقارن، کاملا طبیعی است. دلایل متعددی می‌توانند باعث ناهماهنگی در ظاهر دو چشم شوند. یکی از این دلایل، خستگی یا کم‌آبی بدن است که گاهی با عنوان انفارکتوس چشم نیز از آن یاد می‌شود. افتادگی پلک نیز در بسیاری از افراد موجب می‌شود یک چشم کوچک‌تر از چشم دیگر به نظر برسد. عوامل دیگر مانند واکنش‌های آلرژیک، حملات میگرنی، اختلالات عصبی یا عفونت‌های چشمی نیز می‌توانند باعث تفاوت اندازه یا شکل ظاهری چشم‌ها شوند. علاوه بر این، ساختار طبیعی استخوانی صورت، تفاوت در عملکرد عضلات پلک، بعضی از بیماری‌ها یا صدمات جسمی نیز ممکن است در ایجاد این عدم تقارن نقش داشته باشند. در این مقاله به بررسی علل شایع و نادر تفاوت اندازه چشم‌ها می‌پردازیم تا درک دقیق‌تری از این پدیده ارائه دهیم و راهکارهایی برای تشخیص و درمان احتمالی آن معرفی کنیم.

چرا یک چشم از چشم دیگر بزرگ‌تر می‌شود؟

تفاوت در اندازه یا ظاهر چشم‌ها پدیده‌ای نسبتا رایج است که جای نگرانی ندارد، اما در برخی موارد ممکن است نشانه‌ای از یک مشکل پزشکی باشد. دلایل متعددی، از جمله بیماری‌ها، عفونت‌ها، مشکلات عضلانی یا حتی کمبودهای تغذیه‌ای می‌توانند باعث شوند که یک چشم بزرگ‌تر یا کوچک‌تر از چشم دیگر به نظر برسد. در بعضی از موارد، کوچک‌تر به نظر رسیدن یک چشم می‌تواند ناشی از کمبود ویتامین‌ها، به خصوص ویتامین‌های گروه B یا A باشد. گاهی نیز تفاوت جزئی در اندازه چشم‌ها طبیعی بوده و علت علمی یا بیماری خاصی ندارد. در ادامه به مهم‌ترین عوامل و بیماری‌هایی که می‌توانند باعث ایجاد این ناهماهنگی شوند، اشاره می‌کنیم:

آنیزوکوریا (Anisocoria)

آنیزوکوریا حالتی است که در آن، مردمک‌های چشم فرد اندازه یکسانی ندارند. این تفاوت معمولا بین 0.5 تا 1 میلی‌متر است و باعث می‌شود یکی از چشم‌ها کوچک‌تر یا بزرگ‌تر به نظر برسد. در بعضی از موارد، آنیزوکوریا از زمان تولد وجود دارد و بدون مشکل خاصی باقی می‌ماند. این وضعیت می‌تواند به دلیل اختلالاتی در مغز، اعصاب، رگ‌های خونی یا خود چشم ایجاد شود. در بعضی از افراد نیز ممکن است به‌صورت موقتی ظاهر شود و بدون نیاز به درمان خاصی برطرف گردد. اگر تفاوت اندازه مردمک‌ها همراه با علائمی مانند تب، سردرد، تهوع، استفراغ، تاری دید یا آسیب فیزیکی به سر یا چشم‌ها باشد، باید سریعا به پزشک مراجعه کنید. در این شرایط ممکن است آنیزوکوریا نشانه‌ای از یک مشکل جدی عصبی یا چشمی باشد.

آمبلیوپی

آمبلیوپی (Amblyopia) که به آن چشم تنبل نیز گفته می‌شود، اختلالی بینایی است که معمولا در دوران کودکی آغاز می‌شود. در این بیماری، یکی از چشم‌ها (یا در مواردی هر دو) دید ضعیف‌تری دارد، حتی اگر ساختار چشم سالم به نظر برسد و مشکلی در ظاهر آن دیده نشود. علت این مشکل، رشد نادرست مسیرهای بینایی در مغز است که باعث می‌شود مغز ترجیح دهد بیشتر از چشم سالم‌تر استفاده کند. در نتیجه چشم ضعیف‌تر عملکرد درستی پیدا نمی‌کند. در برخی موارد، چشم مبتلا ممکن است به سمت داخل یا خارج منحرف شود و هماهنگی مناسبی با چشم دیگر نداشته باشد. آمبلیوپی اگر به‌ موقع درمان نشود، می‌تواند منجر به کاهش دائمی بینایی یا حتی نابینایی شود. به همین دلیل تشخیص زودهنگام و آغاز درمان در سال‌های اولیه زندگی بسیار ضروری است.

اگزوفتالموس (Exophthalmos)

این بیماری که اصطلاحا بیرون‌زدگی چشم نیز نام دارد، حالتی است که در آن یک یا هر دو چشم به شکل غیرطبیعی از حدقه (حفره‌ی چشم) بیرون می‌زنند و ظاهری برجسته پیدا می‌کنند. این وضعیت باعث می‌شود چشم‌ها بزرگ‌تر از حد معمول دیده شوند و ممکن است با علائمی مانند خشکی چشم، تحریک‌پذیری، درد، قرمزی، دوبینی یا تاری دید همراه باشد. علت شایع اگزوفتالموس، پرکاری غده تیروئید مخصوصا در بیماری گریوز است، اما عوامل دیگری مانند تومورها در ناحیه چشم، التهاب یا عفونت بافت‌های اطراف چشم، ضربه‌های چشمی و شکستگی استخوان‌های اطراف حدقه نیز می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. در صورت عدم درمان، اگزوفتالموس می‌تواند منجر به آسیب به قرنیه و اختلالات بینایی جدی شود. 

بیماری گریوز

بیماری گریوز یک اختلال خودایمنی است که باعث پرکاری غده تیروئید می‌شود و می‌تواند بخش‌های مختلف بدن را تحت تاثیر قرار دهد. یکی از علائم بارز این بیماری، مشکلات چشمی است؛ چشم‌ها ممکن است متورم، برجسته یا بیرون‌زده به نظر برسند و گاهی اندازه یک چشم از دیگری بزرگ‌تر شود. این وضعیت که افتالموپاتی تیروئیدی نامیده می‌شود، با علائمی مانند قرمزی، درد، آبریزش و احساس وجود شن یا جسم خارجی در چشم همراه است. علاوه بر علائم چشمی، بیماری گریوز علائم عمومی دیگری نیز دارد، از جمله اضطراب، خستگی شدید، تپش قلب، حساسیت به گرما، کاهش وزن ناخواسته، تغییرات در میل یا عملکرد جنسی و اختلالات قاعدگی در زنان. 

آلرژی

آلرژی نیز می‌تواند بر اندازه و شکل ظاهری چشم‌ها تاثیر بگذارد و باعث شود یکی از چشم‌ها نسبت به دیگری کوچک‌تر یا بزرگ‌تر به نظر برسد. در این حالت، ترشح هیستامین باعث التهاب و پف‌کردگی پلک‌ها می‌شود و ممکن است در یک چشم بیشتر دیده شود و باعث ظاهری نامتقارن شود. معمولا این تغییرات موقتی هستند و با درمان آلرژی بهبود می‌یابند. اگر این وضعیت ادامه‌دار باشد، بهتر است برای بررسی دقیق‌تر به چشم‌پزشک مراجعه کنید.

میکروفتالمی یا آنوفتالمی

میکروفتالمی و آنوفتالمی از جمله بیماری‌هایی هستند که می‌توانند باعث کوچک‌تر به نظر رسیدن چشم‌ها شوند. میکروفتالمی به حالتی گفته می‌شود که اندازه چشم به‌طور غیرطبیعی کوچک‌تر از حد نرمال باشد، در حالی که آنوفتالمی به معنی فقدان کامل یک چشم است. این مشکلات معمولا مادرزادی بوده و نیاز به بررسی دقیق توسط چشم‌پزشک دارند. علاوه بر این، سندرم هورنر که ناشی از اختلال در مسیرهای عصبی صورت است، می‌تواند با علائمی مانند تنگ شدن مردمک چشم و افتادگی پلک همراه باشد که در ظاهر باعث تفاوت اندازه چشم‌ها می‌شود. 

فلج بل

فلج بل یک نوع فلج ناگهانی و موقت عضلات یک طرف صورت است که معمولا بدون علت مشخص ایجاد می‌شود. این بیماری باعث می‌شود عضلات سمت آسیب‌دیده صورت نتوانند به‌ درستی حرکت کنند و در نتیجه یک طرف صورت افتاده به نظر برسد. به‌ دلیل ضعف عضلات اطراف چشم، پلک آن طرف ممکن است کامل بسته نشود یا چشم کوچک‌تر به نظر برسد. همچنین حرکت لب‌ها مختل شده و لبخند نامتقارن می‌شود. علت دقیق فلج بل هنوز به‌طور کامل شناخته نشده، اما تحقیقات نشان می‌دهند که این عارضه می‌تواند به‌ دنبال فعال شدن مجدد ویروس‌هایی مانند ویروس هرپس سیمپلکس (عامل تب‌خال) یا ویروس‌های دیگر در عصب صورت رخ دهد. گاهی این بیماری می‌تواند در اثر ضربه، التهاب یا فشار بر عصب صورت نیز به وجود بیاید.

آیا فلج بل درمان می‌شود؟

ژنتیک

یکی از عوامل اصلی در شکل‌گیری ویژگی‌های ظاهری صورت و چشم‌هاست. بسیاری از افراد به‌طور طبیعی تقارن کامل در چهره خود ندارند و ممکن است یکی از چشم‌ها کمی بالاتر، پایین‌تر یا کوچک‌تر از چشم دیگر به نظر برسد. همچنین بعضی از ویژگی‌های خاص مانند افتادگی مادرزادی پلک (پتوز چشم) نیز می‌توانند ارثی باشند. در چنین مواردی، ممکن است یک چشم کوچک‌تر به نظر برسد، اما این تغییر ناشی از افتادگی پلک است، نه اندازه واقعی کره چشم. به عبارت دیگر، چشم در ابعاد طبیعی خود قرار دارد، اما پوشیدگی بیشتر پلک باعث ایجاد این تصور می‌شود. چنین تفاوت‌هایی جای نگرانی ندارند، مگر اینکه با علائم دیگر همراه باشند یا در طول زمان تغییر کنند. در این صورت، مراجعه به چشم‌پزشک برای بررسی تخصصی توصیه می‌شود.

سالخوردگی

سالخوردگی تاثیر مستقیمی بر ظاهر و اندازه‌ی چشم‌ها دارد. با افزایش سن، بافت‌های نرم صورت مانند پوست، عضلات و چربی زیرجلدی به‌ تدریج دچار شل‌شدگی و افتادگی می‌شوند. از طرفی، بعضی از غضروف‌ها مانند غضروف بینی به رشد خود ادامه می‌دهند، در حالی که استخوان‌ها چنین رشدی ندارند. این تغییرات تدریجی می‌تواند باعث ایجاد عدم تقارن در صورت و چشم‌ها شوند. در مواردی، چشم ممکن است کوچک‌تر به نظر برسد، که بیشتر به‌ دلیل افتادگی پلک یا تغییرات در بافت‌های اطراف چشم است، نه خود کره‌ی چشم. زمانی که این تغییرات ناشی از روند طبیعی پیری باشد، جای نگرانی نیست و بخشی از فرآیند فیزیولوژیک افزایش سن محسوب می‌شود.

سبک زندگی

سبک زندگی می‌تواند نقش مهمی در ایجاد یا تشدید عدم تقارن در چشم‌ها داشته باشد. برخی عادات و عوامل محیطی، به‌مرور زمان روی ظاهر چشم‌ها تاثیر می‌گذارند. به‌ عنوان مثال، پژوهش‌هایی که بر روی دوقلوها انجام شده‌اند، سیگار کشیدن را با بروز افتادگی پلک فوقانی (پتوز) مرتبط دانسته‌اند؛ حالتی که می‌تواند باعث کوچک‌تر دیده شدن یک چشم نسبت به دیگری شود. همچنین قرار گرفتن طولانی‌مدت و مکرر در معرض نور خورشید ممکن است به پوست اطراف چشم آسیب برساند. این آسیب‌ها می‌توانند در صورت قرارگیری بیشتر یک سمت صورت در برابر نور، به‌صورت تغییرات نامتقارن بروز کنند و ظاهر چشم‌ها را ناهماهنگ جلوه دهند.

شرایط سینوسی

بعضی از شرایط سینوسی مانند سینوزیت مزمن ماگزیلاری، تومورهای سینوس ماگزیلاری و سندرم سینوس خاموش از جمله عواملی هستند که می‌توانند منجر به بروز انوفتالموس (فرو رفتگی کره چشم در حدقه) شوند. این وضعیت می‌تواند به‌ صورت تدریجی یا ناگهانی ظاهر شود و باعث ایجاد تغییراتی در ظاهر چشم‌ها، مخصوصا کوچکتر به نظر رسیدن یک چشم نسبت به دیگری گردد. علاوه بر تغییرات ظاهری، این شرایط معمولا با علائمی نظیر خستگی، ترشحات بینی، درد و تورم صورت، کاهش حس بویایی و چشایی و گلودرد همراه هستند. از آنجا که بیماری‌های سینوسی می‌توانند تاثیر قابل‌توجهی بر ظاهر و عملکرد چشم‌ها داشته باشند، در صورت بروز علائم مشکوک، بررسی و درمان به‌ موقع توسط پزشک متخصص توصیه می‌شود.

سکته

در بسیاری از موارد، یکی از دلایل کوچک‌تر به نظر رسیدن یک چشم می‌تواند سکته مغزی باشد. این وضعیت که یک اورژانس پزشکی جدی محسوب می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به مغز کاهش یافته یا قطع شود. سکته مغزی می‌تواند منجر به ضعف یا فلج ناگهانی در عضلات صورت شود و در نتیجه چهره دچار عدم تقارن واضح شود. اگر افتادگی پلک یا عضلات اطراف چشم شدید باشد، ممکن است اندازه چشم کوچک‌تر دیده شود یا حتی بینایی فرد تحت تاثیر قرار گیرد. علائم سکته مغزی به‌ صورت ناگهانی ظاهر می‌شوند و ممکن است شامل اختلال در گفتار یا درک صحبت دیگران، سردرد شدید و ناگهانی، تاری دید، بی‌حسی یا ضعف در صورت، یک دست یا یک پا و نیز از دست دادن تعادل یا هماهنگی بدن باشد. 

ضربه

ضربه به چشم یا ناحیه اطراف آن می‌تواند ظاهر چشم را به‌طور قابل توجهی تغییر دهد. بسته به شدت و نوع آسیب، گاهی چشم متورم و بزرگ‌تر از حالت طبیعی دیده می‌شود و در موارد دیگر، ممکن است به‌دلیل افتادگی پلک یا آسیب به بافت‌های عمقی، کوچک‌تر به نظر برسد. در اثر ضربه، معمولا زخم، التهاب یا خون‌مردگی (هماتوم) در اطراف چشم ایجاد می‌شود که خود را به‌ صورت تورم یا تغییر شکل ظاهری بروز می‌دهد. همچنین ورود اجسام خارجی مانند دانه‌های شن یا موهای ریز به داخل چشم می‌توانند باعث تحریک و واکنش التهابی شوند. این التهاب منجر به تورم بافت اطراف چشم و پلک شده و در نتیجه ممکن است چشم از نظر ظاهری بزرگ‌تر به نظر برسد. با وجود اینکه اکثر اوقات این واکنش‌ها موقتی‌اند، اما در صورت بروز آسیب جدی یا علائم پایدار، مراجعه به پزشک یا چشم‌پزشک ضروری است تا از آسیب‌های ساختاری یا عفونی جلوگیری شود.

در مورد علت کوچک شدن چشم بعد از عمل بلفاروپلاستی نیز بیشتر بخوانید.

روش‌های درمان عدم تقارن چشم 

روش‌های درمان عدم تقارن چشم متنوع هستند و انتخاب هر یک از آن‌ها باید با توجه به علت زمینه‌ای، شدت ناهماهنگی و نظر پزشک متخصص انجام شود. این درمان‌ها از روش‌های پزشکی و جراحی تا تکنیک‌های خانگی و مراقبتی را در بر می‌گیرند. البته باید توجه داشت که درمان‌های خانگی تنها در موارد خفیف کاربرد دارند و باید با رعایت نکات اصولی و تحت نظر پزشک انجام شوند. در مواردی که عدم تقارن چشم ناشی از مشکلات ساختاری، عصبی یا عضلانی باشد، ممکن است نیاز به مداخلات تخصصی‌تر وجود داشته باشد. در مقابل، برخی ناهماهنگی‌های ظاهری جزئی می‌توانند با اصلاح سبک زندگی، ورزش‌های مخصوص چشم یا مراقبت‌های پوستی تا حدی بهبود یابند. از جمله رایج‌ترین روش‌های درمان عدم تقارن چشم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

درمان خانگی

درمان خانگی نامتقارن بودن چشم‌ها بیشتر برای افرادی مناسب است که تفاوت چشم‌ها جزئی و خفیف باشد. این روش‌ها می‌توانند تا حدی مشکل را کاهش دهند و ظاهر چشم‌ها را متقارن‌تر نشان دهند. اگر بخواهید به‌ صورت موقتی نامتقارنی را پنهان کنید، می‌توانید از تکنیک‌های آرایشی مانند کانتورینگ و هایلایت استفاده کنید که باعث ایجاد تعادل و تقارن ظاهری در ابروها و چشم‌ها می‌شود. از دیگر روش‌های خانگی برای کاهش نامتقارنی چشم‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استفاده از چسب‌های مخصوص پلک برای بالا بردن ابرو
• ماساژ ملایم اطراف چشم که به کاهش ورم و بهبود گردش خون کمک می‌کند
• کاهش مصرف نمک برای جلوگیری از احتباس آب و تورم
• نوشیدن آب کافی جهت هیدراته نگه داشتن بدن و پوست زیر چشم

بلفاروپلاستی 

بلفاروپلاستی (Blepharoplasty) یک عمل جراحی زیبایی یا درمانی است که برای حذف پوست، چربی یا عضله اضافی اطراف پلک‌ها انجام می‌شود. این جراحی می‌تواند روی پلک‌های بالا، پایین یا هر دو طرف صورت بگیرد. هدف اصلی بلفاروپلاستی بهبود ظاهر چشم‌ها و در برخی موارد، افزایش میدان دید و بهبود بینایی است. همچنین این عمل می‌تواند به‌طور قابل توجهی در اصلاح تقارن چشم‌ها نقش داشته باشد و ظاهر چشم‌ها را هماهنگ‌تر کند.

درمان بیماری‌های زمینه‌ای

اگر کوچک‌تر به نظر رسیدن یک چشم ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای باشد، ابتدا باید آن بیماری به‌طور کامل درمان شود. برای مثال، در بیماری‌هایی مانند اختلالات تیروئید، تا زمانی که بیماری کنترل نشود، نمی‌توان تقارن چشم‌ها را اصلاح کرد. بنابراین، قبل از اقدام به درمان‌های مکمل یا زیبایی، انجام آزمایش‌ها و معاینات دقیق پزشکی ضروری است تا مشکلات زمینه‌ای شناسایی شده و به‌موقع درمان شوند.

جراحی اوربیتال

جراحی اوربیتال به جراحی‌هایی گفته می‌شود که در ناحیه اوربیت یا حفره چشم انجام می‌گیرند. این جراحی‌ها برای درمان مشکلات مختلفی از جمله شکستگی‌های استخوان‌های اطراف چشم (شکستگی اوربیتال)، برداشتن تومورها یا کیست‌های داخل اوربیت، اصلاح ناهنجاری‌های عضلات چشم و اختلالات حرکتی چشم، درمان عفونت‌های عمیق اوربیتال و همچنین جراحی‌های زیبایی یا ترمیمی اطراف چشم انجام می‌شوند. این نوع جراحی‌ها نیازمند تخصص بالای جراحان چشم یا جراحان پلاستیک هستند تا خطر عوارض کاهش یابد و بهترین نتیجه درمانی بدست آید.

در رابطه با مراقبت‌های بعد از عمل اوربیت بیشتر بخوانید.

اگر یک چشم بزرگتر از دیگری باشد باید نگران باشیم؟

در صورتی که یک چشم بزرگ‌تر از دیگری به نظر برسد، همیشه جای نگرانی نیست، فقط گاهی می‌تواند نشانه وجود بعضی مشکلات یا بیماری‌ها باشد. تغییراتی مثل تورم، کیسه‌های زیر چشم یا حلقه‌های تیره ممکن است به بیماری‌های داخلی مانند مشکلات معده، کلیه یا حتی آسیب به سیستم عصبی مرتبط باشند. همچنین آسیب به عضلات چشم می‌تواند باعث عملکرد نامناسب و در نتیجه تفاوت ظاهری بین دو چشم شود. در بسیاری از افراد، تفاوت جزئی در اندازه چشم‌ها طبیعی است و جای نگرانی نیست. علاوه بر این، بیماری‌های شایع چشمی مثل گل مژه، بلفاریت (التهاب لبه پلک) و شالازیون (کیست پلکی) نیز می‌توانند باعث تورم و بزرگ‌تر دیده شدن چشم شوند. اگر تفاوت اندازه چشم‌ها ناگهانی، همراه با درد، تغییر در بینایی یا سایر علائم غیرعادی باشد، بهتر است سریعا به چشم‌پزشک مراجعه کنید تا علت دقیق بررسی و درمان شود.

کلام پایانی

نامتقارنی چشم‌ها می‌تواند علل متعددی داشته باشد و تشخیص درست، اولین و مهم‌ترین قدم برای انتخاب بهترین و موثرترین روش درمان است. از تغییرات طبیعی گرفته تا مشکلات پزشکی جدی، توجه به علائم و مشورت با متخصصان باتجربه، تضمین‌کننده حفظ سلامت و زیبایی چشم‌هایتان خواهد بود. اگر به دنبال درمان تخصصی، ایمن و مطمئن نامتقارن بودن چشم‌ها هستید، می‌توانید روی تجربه و مهارت دکتر محمد طاهر رجبی حساب کنید. دکتر رجبی با سال‌ها تخصص در درمان مشکلات پیچیده چشم و جراحی‌های ظریف اوربیتال، بهترین گزینه برای بازگرداندن تقارن، سلامت و زیبایی چشمان شما هستند.

سوالات متداول

علت کوچک شدن ناگهانی چشم راست چیست؟

علت آن می‌تواند عفونت، آلرژی، تومور و بیماری‌های زمینه‌ای باشد.

آیا روش‌های درمان نامتقارن بودن چشم خطرناک است؟

بعضی از روش‌های درمانی مانند عمل جراحی می‌تواند عوارضی را به همراه داشته باشد اما روش‌های دیگر خطری ندارند.

هزینه جراحی عمل قزینه‌سازی چشم چقدر است؟

هزینه جراحی عمل قرینه‌سازی چشم به عوامل مختلفی مانند شرایط بیمار، نوع عمل و مرکزی که جراحی در آن انجام می‌شود متغییر است.