افتادگی پلک: علت، علائم تشخیص و درمان

افتادگی پلک یکی از مشکلات شایعی است که در آن، پلک بالایی چشم به‌طور غیرعادی به سمت پایین متمایل می‌شود و گاهی بخشی از مردمک را می‌پوشاند. این وضعیت ظاهری خسته، خواب‌آلود یا بی‌حال به چهره می‌دهد، اما مسئله فقط به زیبایی ظاهری محدود نمی‌شود. در بسیاری از موارد، افتادگی پلک می‌تواند میدان دید را کاهش دهد، روی کیفیت بینایی اثر بگذارد و حتی انجام کارهای روزمره را دشوار کند. گاهی این عارضه از بدو تولد وجود دارد، اما در اغلب موارد به‌ مرور زمان و به دلایلی مانند: افزایش سن، آسیب به عضله بالابرنده پلک (لواتور)، مشکلات عصبی، جراحی‌های قبلی چشم، ضربه یا برخی بیماری‌های عضلانی و عصبی ظاهر می‌شود. برخلاف تصور عموم، افتادگی پلک در کودکان ممکن است در رشد طبیعی بینایی اختلال ایجاد کند و در بزرگسالان مخصوصا در موارد شدید، باعث اختلال در فعالیت‌های روزانه شود. به همین دلیل، تشخیص به‌ موقع و انتخاب روش درمان مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر علائم، علت‌ها، روش‌های تشخیص و راهکارهای درمانی این عارضه خواهیم پرداخت.

افتادگی پلک چیست؟

افتادگی پلک یکی از تغییراتی است که به‌ تدریج می‌تواند ظاهر چشم‌ها را دگرگون کند؛ به‌گونه‌ای که فرد خسته، بی‌روح یا حتی غمگین به نظر برسد. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که پوست ناحیه پلک که از نازک‌ترین و حساس‌ترین بخش‌های صورت است، خاصیت ارتجاعی و حجم طبیعی خود را از دست می‌دهد. عوامل مختلفی در این روند نقش دارند؛ از بالا رفتن سن و ژنتیک گرفته تا برخی بیماری‌ها که باعث شل شدن عضلات پلک یا تجمع پوست اضافی در این ناحیه می‌شوند. اما اهمیت پلک‌ها تنها در ظاهرشان خلاصه نمی‌شود. آن‌ها در سلامت چشم نقش حیاتی دارند؛ از مرطوب نگه‌داشتن سطح چشم و محافظت در برابر آلودگی‌ها گرفته تا مشارکت در انتقال احساسات از طریق حالت چهره. به همین دلیل، تغییراتی مانند افتادگی پلک نباید نادیده گرفته شوند. رسیدگی به این مشکل نه‌فقط برای بهبود بینایی، بلکه برای حفظ شادابی چهره و احساس خوب فرد نسبت به خود اهمیت دارد. 

علائم افتادگی پلک 

در اکثر مواقع اولین چیزی که فرد از افتادگی پلک متوجه می‌شود، تفاوت در باز بودن چشم‌ها یا ظاهر ناهماهنگ آن‌ها است. در موارد خفیف، ممکن است این وضعیت موقتی و ناشی از خستگی باشد و خود به ‌خود برطرف شود. اما زمانی که علائم پایدار بمانند یا با نشانه‌های دیگری همراه شوند، لازم است بررسی دقیق‌تری انجام شود. در چنین شرایطی، مراجعه به چشم ‌پزشک ضروری است تا علت دقیق بررسی شده و در صورت نیاز درمان مناسب آغاز شود. بعضی از رایج‌ترین علائم افتادگی پلک عبارت‌اند از:

• پایین آمدن غیرعادی یکی از پلک‌ها
• تفاوت ظاهری قابل مشاهده بین دو چشم
• خستگی چشم و پیشانی به دلیل تلاش برای بالا نگه ‌داشتن پلک
• بالا نگه ‌داشتن ابروها برای جبران افتادگی پلک
• خم کردن سر به عقب برای بهتر دیدن
• دوبینی یا تاری دید به ‌ویژه در کودکان
• ناتوانی در بستن کامل چشم یا پلک زدن
• خشکی چشم یا احساس سوزش
• احساس سنگینی در پلک‌ها
• سردرد (در اثر خستگی عضلات پیشانی یا گردن)

علت‌های افتادگی پلک چیست؟

افتادگی پلک فقط یک مشکل زیبایی نیست و در مواردی می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های عصبی، عضلانی یا مزمن مانند دیابت باشد. شناخت به‌موقع علت آن، نقش مهمی در پیشگیری از عوارضی مثل اختلال بینایی یا تنبلی چشم دارد. بعضی از شایع‌ترین علل افتادگی پلک شامل موارد زیر هستند:

• پتوز مادرزادی: برخی نوزادان با افتادگی یک یا هر دو پلک متولد می‌شوند که در صورت انسداد میدان دید، نیاز به جراحی افتادگی پلک دارد.
• آسیب‌های عصبی: اختلال در اعصاب مسئول حرکت پلک ممکن است ناشی از آسیب، تروما یا شرایطی مانند سندرم هورنر باشد.
• سندرم هورنر: یک اختلال نادر عصبی که با افتادگی پلک، تنگی مردمک و عدم تعریق در یک سمت صورت همراه است. علل زمینه‌ای آن شامل تومورها، ضایعات مغزی، آسیب به نخاع یا رشد غیرعادی غدد لنفاوی هستند.
• دیابت کنترل ‌نشده و فشار خون بالا: این بیماری‌های مزمن می‌توانند به اعصاب حرکتی چشم آسیب رسانده و منجر به پتوز شوند.
• آسیب‌های مستقیم به پلک: هرگونه ضربه یا آسیب فیزیکی به پلک می‌تواند باعث ایجاد ضعف در عضله لواتور و افتادگی پلک شود.
• بیماری‌های عضلانی نادر: برخی بیماری‌های عضلانی نادر مانند دیستروفی عضلانی چشمی-حلقی (OPMD) بر عضلات پلک و بلع اثر می‌گذارند.
• افتالموپلژی خارجی پیشرونده مزمن (CPEO):  افتالموپلژی یک بیماری نادر عضلانی است که عملکرد حرکت چشم‌ها و پلک‌ها را به مرور زمان مختل می‌کند.
• افزایش سن: شایع‌ترین علت پتوز در بزرگسالان، تحلیل رفتن تدریجی عضله لواتور به‌ مرور زمان است.
• بیماری‌های عصبی مانند ام‌اس: ام اس از جمله بیماری‌های عصبی است که ممکن است عضلات و اعصاب کنترل ‌کننده پلک را درگیر کند.
• جراحی‌های چشم: جراحی‌های چشم به ‌خصوص عمل آب ‌مروارید، گاهی می‌تواند منجر به کشیدگی یا ضعف عضله بالابرنده پلک شود.

انواع افتادگی پلک

افتادگی پلک می‌تواند به‌ صورت مادرزادی یا در طول زندگی فرد ایجاد شود و بسته به علت بروز آن، انواع مختلفی دارد. تشخیص درست نوع افتادگی پلک اهمیت زیادی دارد، چون هر نوع از آن می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال خاص باشد و روش درمانی متفاوتی نیاز داشته باشد. به‌طور کلی، افتادگی پلک به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود:

افتادگی پلک مادرزادی

این نوع افتادگی پلک از بدو تولد وجود دارد و معمولا به ‌دلیل رشد ناقص عضله بالا برنده پلک (لواتور) اتفاق می‌افتد. افتادگی پلک مادرزادی ممکن است یک‌ طرفه یا دوطرفه باشد و شدت آن از خفیف تا شدید متغیر است. در موارد خفیف، مشکل ممکن است فقط به ظاهر محدود باشد، اما در موارد شدید، پلک افتاده می‌تواند دید کودک را مختل کرده و منجر به مشکلاتی مثل تنبلی چشم (آمبلیوپی)، آستیگماتیسم یا انحراف چشم (استرابیسم) شود. اگر کودک برای دید بهتر مجبور باشد سر خود را به عقب خم کند یا ابروهایش را بالا نگه دارد، بررسی پزشکی و در صورت لزوم جراحی اصلاحی توصیه می‌شود.

افتادگی پلک اکتسابی

افتادگی پلک اکتسابی زمانی رخ می‌دهد که پلک در اثر عوامل مختلفی در طول زندگی دچار افتادگی می‌شود. افزایش سن، آسیب‌ دیدگی، جراحی‌های چشم، بیماری‌های عصبی یا عضلانی و حتی برخی التهابات یا توده‌های پلکی می‌توانند زمینه‌ساز آن باشند. این نوع افتادگی ممکن است به ‌تدریج ایجاد شود یا به‌طور ناگهانی ظاهر گردد. در بعضی موارد افتادگی پلک همراه با علائم جدی‌تری مانند دوبینی یا اختلال در حرکت چشم است و نیاز به بررسی دقیق توسط پزشک متخصص دارد.

افتادگی پلک چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص افتادگی پلک با یک معاینه دقیق و گرفتن شرح ‌حال پزشکی آغاز می‌شود. پزشک برای ارزیابی شدت افتادگی، عملکرد عضله پلک و تاثیر آن بر بینایی، از ابزارها و روش‌های خاصی استفاده می‌کند. شناخت علت دقیق افتادگی پلک اهمیت زیادی دارد، زیرا درمان‌های مناسب برای هر نوع ممکن است کاملا متفاوت باشند. در ادامه، با مهم‌ترین روش‌هایی که برای تشخیص افتادگی پلک به‌ کار می‌روند آشنا می‌شویم: 

معاینه با لامپ شکاف

لامپ شکاف یک ابزار تخصصی چشم ‌پزشکی است که دیدی بسیار دقیق از ساختار جلویی چشم فراهم می‌کند. با استفاده از این میکروسکوپ، پزشک می‌تواند به ‌وضوح وضعیت پلک، قرنیه، عنبیه و مایع اشکی را بررسی کند و علائمی مانند التهاب، خشکی یا انسداد مجرای اشکی را که ممکن است در افتادگی پلک نقش داشته باشند، شناسایی کند. در صورت نیاز، از قطره‌های مخصوص برای گشاد کردن مردمک استفاده می‌شود تا قسمت‌های داخلی‌تر چشم نیز بررسی شوند.

تست تنسیلون

زمانی که پزشک به وجود بیماری‌های عصبی عضلانی مانند میاستنی گراویس مشکوک باشد، ممکن است تست تنسیلون تجویز شود. در این آزمایش، دارویی تزریق می‌شود که موقتا عملکرد عضله را تقویت می‌کند. اگر پس از تزریق، افتادگی پلک بهبود یابد، احتمال ابتلا به این بیماری تایید می‌شود. این تست به‌‌طور خاص برای تمایز افتادگی‌های ناشی از ضعف عصبی کاربرد دارد و معمولا در شرایط کنترل‌شده‌ و در محیط بیمارستان یا کلینیک انجام می‌گیرد.

ارزیابی میدان بینایی

افتادگی پلک می‌تواند مانع دید کامل مخصوصا در قسمت‌های بالایی میدان بینایی شود. با انجام تست میدان بینایی، پزشک بررسی می‌کند که آیا افتادگی پلک باعث محدود شدن دید شده است یا خیر. نتایج این تست می‌توانند مشخص کنند که آیا افتادگی به حدی هست که نیاز به جراحی داشته باشد یا فعلا با روش‌های غیرتهاجمی قابل مدیریت است.

سنجش قدرت عضله لواتور

یکی از مهم‌ترین معیارها در تصمیم‌گیری برای درمان افتادگی پلک، بررسی عملکرد عضله لواتور است. در این تست ساده، پزشک از بیمار می‌خواهد در حالتی خاص فقط پلک بالا را حرکت دهد تا مشخص شود این عضله چقدر قدرت دارد. این ارزیابی نه ‌تنها در تعیین شدت افتادگی، بلکه در انتخاب نوع عمل جراحی (در صورت نیاز) نیز نقش کلیدی دارد.

روش‌های درمانی افتادگی پلک 

افتادگی پلک یکی از مشکلاتی است که می‌تواند عملکرد طبیعی چشم را تحت تاثیر قرار دهد و باعث ایجاد مشکلاتی در بینایی، زیبایی چهره و حتی اعتماد به‌نفس فرد شود. انتخاب بهترین روش درمان به عواملی مانند سن بیمار، شدت افتادگی و علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. برخی از رایج‌ترین روش‌های درمانی افتادگی پلک عبارت‌اند از:

درمان دارویی افتادگی پلک در بزرگسالان

برای برخی افراد بزرگسال که دچار افتادگی پلک خفیف شده‌اند، استفاده از قطره‌های چشمی مانند اکسی‌متازولین می‌تواند یک گزینه موقتی و غیر تهاجمی باشد. این دارو باعث انقباض عضله مولر (یکی از عضلات دخیل در بالا رفتن پلک) می‌شود و پلک را اندکی بالا می‌برد. البته این درمان برای همه مناسب نیست و معمولا برای موارد ناشی از ضعف عضلانی کاربرد دارد.

درمان افتادگی پلک مادرزادی در کودکان

در کودکانی که از بدو تولد با افتادگی پلک مواجه هستند، انتخاب روش درمانی به تاثیر این وضعیت بر بینایی کودک بستگی دارد. اگر پلک بخشی از مردمک را بپوشاند و دید کودک را مختل کند، درمان باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن آغاز شود. در غیر این صورت، احتمال ابتلا به تنبلی چشم یا اختلالات بینایی دیگر وجود دارد. در موارد خفیف‌تر، پزشک معمولا فقط به بررسی منظم و دوره‌ای چشم‌ها اکتفا می‌کند.

جراحی تقویت عضله لواتور

جراحی تقویت عضله لواتور زمانی به کار می‌رود که عضله لواتور هنوز مقداری از عملکرد خود را حفظ کرده باشد، اما قدرت آن برای بالا نگه داشتن پلک کافی نباشد. در این جراحی، عضله بالا برنده پلک با تکنیک‌هایی مانند کوتاه کردن یا سفت کردن تقویت می‌شود تا پلک به حالت طبیعی‌تری بازگردد. این روش بیشتر برای افتادگی‌های متوسط تا شدید کاربرد دارد و معمولا به صورت سرپایی و تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. دوره نقاهت آن نسبتا کوتاه است و نتایج ظاهری مطلوبی به همراه دارد.

جراحی تعلیق پلک به عضله پیشانی

وقتی که عضله لواتور عملکرد موثری نداشته باشد، جراحی تعلیق پلک به عضله پیشانی گزینه مناسبی است. در این روش، پلک بالا با استفاده از نوارهای ظریف (طبیعی یا مصنوعی) به عضله پیشانی متصل می‌شود تا حرکت پیشانی باعث بالا رفتن پلک شود. این روش بیشتر در افتادگی‌های شدید، مخصوصا نوع مادرزادی، به‌کار می‌رود و معمولا تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. هدف اصلی این جراحی، بازیابی میدان دید و جلوگیری از انسداد بینایی است، حتی اگر حرکات پلک کاملا طبیعی نباشد. گاهی نیز پس از عمل نیاز به مراقبت‌های خاص مثل استفاده از قطره‌های مرطوب‌کننده وجود دارد.

عوارض افتادگی پلک چیست؟

افتادگی پلک فقط یک مشکل زیبایی نیست، بلکه می‌تواند زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار دهد. وقتی پلک بالا بیش از حد پایین می‌آید، میدان دید در قسمت بالایی محدود می‌شود و فرد برای جبران آن ممکن است ناخواسته ابروها یا سرش را به عقب ببرد و این کار در طول زمان باعث خستگی، سردرد و درد گردن می‌شود. در کودکان، اگر افتادگی پلک درمان نشود، ممکن است باعث تنبلی چشم و اختلال در رشد بینایی شود. همچنین افتادگی پلک می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات عصبی یا عضلانی باشد که نیاز به بررسی تخصصی دارند. برخی از رایج‌ترین عوارض افتادگی پلک در تمام افراد عبارت‌اند از:

• کاهش میدان دید، مخصوصا در ناحیه بالایی
• خستگی چشم هنگام مطالعه یا رانندگی
• تنبلی چشم (آمبلیوپی) در کودکان
• درد پیشانی و گردن به‌علت بالا نگه‌داشتن سر برای جبران دید
• خشکی یا تحریک چشم به‌دلیل کامل بسته نشدن پلک
• دوبینی یا اختلال در تمرکز دید در موارد شدید
• تاثیر منفی بر ظاهر چهره و اعتماد به‌نفس فرد
• احتمال پنهان ماندن بیماری‌های زمینه‌ای مانند اختلالات عصبی یا عضلانی

کلام پایانی 

افتادگی پلک، مشکلی است که در نگاه اول شاید صرفا زیبایی را تحت تاثیر قرار دهد، اما در واقع می‌تواند با محدود کردن میدان دید، ایجاد خستگی‌های مزمن و حتی اختلالات بینایی، کیفیت زندگی را به‌طور جدی کاهش دهد. خوشبختانه، با پیشرفت‌های پزشکی و جراحی‌های تخصصی، امروز می‌توان این عارضه را با روش‌هایی دقیق و متناسب با نیاز هر فرد، به‌طور موثر درمان کرد. اگر دچار افتادگی پلک هستید یا در اطرافیانتان این مشکل را می‌بینید، بهترین کار این است که مشاوره‌ای دقیق و علمی از یک پزشک متخصص دریافت کنید. برای رسیدن به نتایجی طبیعی، ایمن و ماندگار، مراجعه به بهترین جراح افتادگی پلک  نقش کلیدی دارد. پروفسور محمد طاهر رجبی، فوق تخصص جراحی‌های زیبایی پلک و صورت، با سال‌ها تجربه در زمینه درمان افتادگی پلک و انجام صدها جراحی موفق، یکی از چهره‌های برجسته در این حوزه به‌شمار می‌روند. 

سوالات متداول 

عمل تقویت عضله لواتور دردناک است؟

این جراحی تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود؛ بنابراین حین عمل دردی احساس نمی‌کنید. بعد از عمل مقدار کمی ناراحتی یا کشیدگی طبیعی است که با مسکن خفیف کنترل می‌شود. بیشتر بیماران ظرف یک تا دو روز به فعالیت‌های سبک روزانه خود بازمی‌گردند.

 آیا می‌توانم بعد از عمل بلافاصله آرایش چشم داشته باشم؟

توصیه می‌شود تا التیام برش‌ها و برطرف شدن تورم اولیه (حدود ۱۰ تا ۱۴ روز) از آرایش چشم خودداری کنید. پس از آن با تایید جراح، می‌توانید آرایش ملایم داشته باشید.

 آیا افتادگی پلک همیشه به جراحی نیاز دارد؟

نه‌ لزوما. در موارد خفیفِ اکتسابی ممکن است قطره اکسی‌متازولین یا مراقبت‌های حمایتی کافی باشند.