آنوفتالمی چشم چیست و چگونه درمان می‌شود؟

چشم‌ها نقش بسیار مهمی در زیبایی و دید ما دارند. اما گاهی به دلایل مختلف، چشم یکی از افراد یا حتی هر دو چشم او به طور کامل تشکیل نمی‌شود که به این حالت آنوفتالمی گفته می‌شود. این مشکل باعث می‌شود چشم به شکل طبیعی وجود نداشته باشد و روی ظاهر و اعتماد به نفس فرد تاثیر بگذارد. خوشبختانه با پیشرفت علم پزشکی، می‌توان این مشکل را درمان کرد و ظاهر چشم را به کمک روش‌های مخصوصی مثل جراحی و استفاده از چشم مصنوعی بهبود داد. دکتر محمد طاهر رجبی، متخصص جراحی زیبایی و ترمیمی چشم، با تجربه فراوان در این زمینه، بهترین روش‌ها را برای درمان و بازسازی ظاهر چشم انجام می‌دهد تا بیماران بتوانند زندگی طبیعی‌تر و بهتری داشته باشند.

آنوفتالمی چیست؟

آنوفتالمی (Anophthalmia) یک بیماری نادر مادرزادی است که در آن، چشم به‌طور کامل در یک یا هر دو طرف صورت تشکیل نمی‌شود. به‌عبارت ساده‌تر، کودک با نبود کامل کره چشم متولد می‌شود. در برخی موارد ممکن است با میکروفتالمی (کوچک بودن غیرطبیعی چشم) اشتباه گرفته شود، اما در آنوفتالمی، هیچ ساختار چشمی قابل تشخیصی وجود ندارد. گرچه آنوفتالمی باعث نابینایی در آن چشم می‌شود، اما با درمان‌های ترمیمی مانند جراحی زیبایی پلک، کاشت پروتز و استفاده از چشم مصنوعی، می‌توان ظاهر صورت را تا حد زیادی بازسازی کرد و از مشکلات اجتماعی و روانی جلوگیری نمود.

آنوفتالمی و میکروفتالمی چه تفاوتی باهم دارند؟

آنوفتالمی و میکروفتالمی هر دو از ناهنجاری‌های نادر و مادرزادی چشم هستند که در دوران جنینی رخ می‌دهند، اما تفاوت اساسی آنها در میزان تشکیل و رشد کره چشم است. در آنوفتالمی، چشم به طور کامل تشکیل نمی‌شود و هیچ ساختار چشمی قابل مشاهده‌ای در چشم وجود ندارد؛ به عبارت دیگر، کره چشم به صورت کامل غایب است. این بیماری معمولا شدیدتر و نادرتر است و می‌تواند یک یا هر دو چشم را درگیر کند. در مقابل، میکروفتالمی زمانی اتفاق می‌افتد که چشم تشکیل شده ولی اندازه آن بسیار کوچک‌تر از حد طبیعی است. در این حالت، بخش‌هایی از ساختار چشم وجود دارد اما به دلیل کوچک بودن کره چشم، عملکرد بینایی معمولا مختل شده یا بسیار محدود می‌شود. به همین دلیل می‌توان گفت میکروفتالمی نوع خفیف‌تر و قابل درمان‌تر از آنوفتالمی است، هرچند هر دو بیماری نیازمند تشخیص دقیق و درمان تخصصی هستند. در هر دو حالت، علاوه بر مشکلات بینایی، مسائل ظاهری و روانی نیز اهمیت بالایی دارد که با کمک جراحی‌های ترمیمی و استفاده از پروتزهای چشمی قابل بهبود است تا کیفیت زندگی بیمار ارتقاء یابد. 

همچنین بخوانید: انتروپیون چشم

انواع آنوفتالمی

آنوفتالمی بیماری است که در دوران جنینی ایجاد می‌شود و دو نوع دارد که به آنوفتالمی مادرزادی و آنوفتالمی اکتسابی تقسیم می‌شود. برای شناسایی و بررسی این بیماری حتما باید از متخصص چشم کمک گرفته شود. انواع آنوفتالمی شامل:

آنوفتالمی مادرزادی

آنوفتالمی مادرزادی یک ناهنجاری نادر است که از بدو تولد و در دوران جنینی وجود دارد و در آن یکی یا هر دو چشم به طور کامل تشکیل نمی‌شوند. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که در دوران جنینی، چشم‌ها به دلایل مختلف مانند عوامل ژنتیکی، مشکلات کروموزومی، یا تاثیرات محیطی مثل عفونت‌ها یا مصرف برخی داروها توسط مادر، رشد نمی‌کنند یا به طور کامل شکل نمی‌گیرند. در نتیجه، کودک با نبود کامل کره چشم به دنیا می‌آید که علاوه بر مشکلات ظاهری، باعث از دست رفتن بینایی در آن چشم می‌شود. تشخیص به موقع و درمان تخصصی، به خصوص با کمک جراحی‌های ترمیمی و پروتزهای چشم، می‌تواند ظاهر صورت را بهبود بخشد و کیفیت زندگی بیماران را افزایش دهد. متخصصانی مانند دکتر محمد طاهر رجبی با تجربه در زمینه جراحی پلاستیک و ترمیمی چشم، نقش مهمی در کمک به این بیماران دارند تا علاوه بر حفظ زیبایی، مشکلات روانی ناشی از این بیماری نیز کاهش یابد.

آنوفتالمی اکتسابی

 آنوفتالمی اکستابی (Exenteration Anophthalmia) نوع خاصی از آنوفتالمی است که در آن علاوه بر عدم وجود کره چشم، ساختارهای اطراف چشم مانند عضلات، چربی‌ها و حتی بخش‌هایی از پلک‌ها نیز به‌طور کامل یا جزئی از بین رفته‌اند یا برداشته شده‌اند. این حالت معمولا در اثر جراحی‌های گسترده برای برداشتن تومورها یا عفونت‌های شدید چشم به وجود می‌آید، اما ممکن است به صورت مادرزادی هم رخ دهد. در آنوفتالمی اکستابی، ناحیه چشم به شکلی بسیار پیچیده‌تر از حالت معمولی تغییر می‌کند و ترمیم و بازسازی آن دشوارتر است. درمان این نوع آنوفتالمی نیازمند جراحی‌های تخصصی پلاستیک و ترمیمی چشم، استفاده از پروتزهای پیشرفته و مراقبت‌های دقیق است تا بتوان ظاهر ناحیه چشم و صورت را تا حد امکان بهبود داد و کیفیت زندگی بیمار را افزایش داد.

علت بروز آنوفتالمی 

این شرایط می‌تواند ناشی از جهش‌های ژنتیکی و کروموزوم‌های غیرطبیعی باشد. محققان همچنین بر این باورند که عوامل محیطی مانند قرارگرفتن در معرض اشعه ایکس، مواد شیمیایی، داروها، آفت‌کش‌ها، سموم، تشعشعات یا ویروس‌ها خطر ابتلا به آنوفتالمی و میکروفتالمی را افزایش می‌دهند. گاهی اوقات نیز نمی‌توان علت دقیق بروز این بیماری را به طور کامل مشخص کرد. برخی از مهم‌ترین علت‌های بروز آنوفتالمی عبارتنداز: 

• آسیب‌ها یا بیماری‌های شدید چشمی در بزرگسالی
•  مشکلات ژنتیکی و ارثی
• اختلالات کروموزومی در جنین
• عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی مادر در دوران بارداری مانند سرخچه و زیکا
• مصرف داروهای مضر یا مواد شیمیایی خطرناک توسط مادر
• تماس جنین با مواد سمی یا اشعه در دوران بارداری
• مشکلات تغذیه‌ای مادر در دوران حاملگی
• نقص در مراحل اولیه تشکیل و رشد ساختارهای چشم در جنین
• ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی که باعث اختلال در رشد چشم می‌شود.

درمان آنوفتالمی 

درمان آنوفتالمی بیشتر با هدف بازسازی ظاهر صورت و ناحیه چشم انجام می‌شود، چرا که در این بیماری معمولا بینایی قابل بازگشت نیست. درمان‌ها بسته به سن بیمار، شدت آنوفتالمی (تک‌چشمی یا دوچشمی)، وضعیت استخوان‌های اطراف چشم و بافت‌های نرم، متفاوت است. در ادامه انواع روش‌های درمانی رایج آنوفتالمی نوشته شده است:

استفاده از قالب‌ و گشادکننده چشم (کانفورمر)

کانفورمر چشم یک ابزار پزشکی کوچک، پلاستیکی و معمولا شفاف یا نیمه‌شفاف است که داخل حدقه‌ی چشم (کاسه چشم) قرار داده می‌شود. این قالب به‌ویژه در نوزادان و کودکان مبتلا به آنوفتالمی یا میکروفتالمی استفاده می‌شود تا به‌مرور زمان، فضای حدقه‌ی چشم را گشاد کرده و به رشد متقارن استخوان‌های صورت کمک کند. در نوزادان و کودکان، قالب‌های کوچک پلاستیکی داخل کاسه چشم قرار داده می‌شود تا رشد طبیعی استخوان‌های صورت حفظ شود و فضای چشم مصنوعی در آینده آماده گردد. قرار دادن یا تعویض کانفورمر بدون درد است، اما نیاز به دقت و مهارت دارد.

کاشت ایمپلنت چشمی

ایمپلنت چشمی یک جسم مصنوعی کروی‌شکل است که در داخل حدقه چشم (کاسه چشم) قرار داده می‌شود تا جای خالی کره چشم را پر کند. این ایمپلنت معمولا در داخل چشم طی عمل جراحی گذاشته می‌شود و به پلک‌ها و عضلات اطراف چشم امکان حرکت طبیعی‌تری می‌دهد. سپس، روی آن یک چشم مصنوعی (پروتز چشمی) قرار می‌گیرد تا ظاهر نهایی طبیعی شود. در صورتی که حجم داخل کاسه چشم کم باشد، پزشک می‌تواند با جراحی یک ایمپلنت درون حدقه چشم قرار دهد تا شکل طبیعی‌تری به ناحیه چشم بدهد. این ایمپلنت‌ها انواع مختلفی دارند که شامل سیلیکونی، هیدروکسی‌آپاتایت و پلی‌اتیلن می‌شوند.

ساخت و نصب چشم مصنوعی (پروتز چشمی)

چشم مصنوعی یا پروتز چشمی، یک قطعه سفارشی و زیباست که به جای چشم از دست‌رفته یا تشکیل‌نشده، در داخل حدقه چشم قرار می‌گیرد. این چشم واقعی نیست و بینایی ایجاد نمی‌کند، اما نقش بسیار مهمی در بازسازی ظاهر طبیعی صورت، افزایش اعتماد به نفس و بهبود کیفیت زندگی دارد. همچنین ساخت و نصب پروتز چشم باید حتما توسط متخصص پروتز چشم و فوق‌تخصص جراحی پلاستیک و ترمیمی چشم انجام شود. دکتر محمد طاهر رجبی که در زمینه آنوفتالمی و بازسازی‌های صورت تخصص دارند می‌توانند بهترین روش درمانی را برای شما انجام بدهند. 

جراحی‌های ترمیمی اطراف چشم

جراحی‌های ترمیمی اطراف چشم مجموعه‌ای از عمل‌های تخصصی هستند که با هدف بازسازی ظاهر طبیعی چشم، پلک‌ها، ابرو، و بافت‌های اطراف چشم انجام می‌شوند. این نوع جراحی‌ها هم برای اهداف زیبایی و هم برای اصلاح عملکردی پلک‌ها، مجاری اشکی و عضلات اطراف چشم استفاده می‌شوند، به‌ویژه در بیمارانی که به دلایل مادرزادی، تروما، تومور یا جراحی تخلیه چشم، دچار تغییر شکل یا اختلال در این ناحیه شده‌اند. در صورت نیاز، جراح پلاستیک چشم می‌تواند با جراحی پلک‌ها، بافت نرم اطراف چشم یا حتی ابروها را به‌طور طبیعی‌تر بازسازی کند تا هماهنگی بیشتری بین دو سمت صورت ایجاد شود.

کانفورمرها و چشم‌های مصنوعی چگونه هستند؟

 کانفورمر (Conformer) یک قالب پلاستیکی شفاف یا نیمه‌شفاف است که درون حدقه چشم (جایی که کره چشم وجود ندارد) قرار داده می‌شود. این ابزار اغلب در نوزادان و کودکان مبتلا به آنوفتالمی یا میکروفتالمی استفاده می‌شود. حفظ یا افزایش فضای کاسه چشم برای رشد طبیعی استخوان‌های صورت، آماده‌سازی فضا برای نصب چشم مصنوعی در آینده، جلوگیری از بسته شدن کامل پلک‌ها یا چسبندگی آنها و آموزش پلک‌ها برای حرکت طبیعی روی چشم مصنوعی از کاربردهای کانفورمرها است. چشم مصنوعی یا پروتز چشمی یک قطعه سفارشی است که معمولا از جنس آکریلیک ساخته می‌شود و شکل، رنگ، و درخشندگی مشابه چشم طبیعی دارد. این پروتز پس از آماده‌سازی کامل فضای چشم (با کانفورمر یا ایمپلنت)، توسط متخصص ساخت پروتز طراحی و جای‌گذاری می‌شود. بهبود ظاهر صورت و بازگرداندن تقارن بین دو چشم، افزایش اعتماد به‌نفس در بیمار و جایگزین کردن نمای ظاهری چشم ازدست‌رفته از کاربردهای چشم مصنوعی یا پروتز چشم است. 

همچنین بخوانید: بهترین روش درمان عیوب انکساری چشم

میکروفتالمی با دید باقی مانده در چشم چگونه درمان می‌شود؟

میکروفتالمی (Microphthalmia) یک ناهنجاری مادرزادی است که در آن چشم به طور غیرطبیعی کوچک‌تر از حد طبیعی است. درمان این بیماری به طور کامل به میزان آسیب و دید باقی‌مانده بستگی دارد و معمولا هدف درمان حفظ و بهبود کیفیت زندگی و عملکرد چشم تا حد امکان است. درمان میکروفتالمی نیازمند تیم تخصصی شامل چشم‌پزشک، اپتومتریست، جراح پلاستیک چشم، و متخصص توانبخشی بینایی است. بهتر است بیمار تحت نظر یک مرکز تخصصی قرار گیرد. برخی از مهم‌ترین روش‌های درمان میکروفتالمی با دید باقی مانده در چشم عبارتنداز:

• استفاده از قطره‌ها یا پمادهای چشمی برای حفظ رطوبت و جلوگیری از خشکی چشم.
• جلوگیری از عفونت و آسیب‌های احتمالی به چشم.
• تجویز عینک یا لنزهای تماسی برای بهبود دید تا حد ممکن.
• انجام معاینات منظم برای تنظیم عینک و بررسی وضعیت چشم.
• در موارد خاص، جراحی‌هایی برای بهبود ظاهر چشم یا ایجاد فضای کافی در حدقه انجام می‌شود.
• استفاده از ابزارهای کمکی بینایی مثل ذره‌بین‌های دستی، دستگاه‌های بزرگ‌نمایی، یا وسایل الکترونیکی برای کمک به استفاده بهتر از دید باقی‌مانده.
• آموزش‌های ویژه برای افزایش مهارت‌های بینایی و تطبیق با محدودیت‌ها.

کلام پایانی

 آنوفتالمی، هرچند یک ناهنجاری مادرزادی نادر است، اما با پیشرفت علم پزشکی و تخصص‌های فوق‌العاده در حوزه ترمیم و زیبایی چشم، دیگر پایان راه نیست. امروز با کمک روش‌هایی مانند استفاده از کانفورمر، کاشت ایمپلنت چشمی، ساخت چشم مصنوعی و جراحی‌های ترمیمی اطراف چشم، می‌توان ظاهر طبیعی‌تری برای بیماران ایجاد کرد و کیفیت زندگی آن‌ها را به شکل چشمگیری بهبود داد. اگر شما یا فرزندتان با مشکلاتی مانند آنوفتالمی یا میکروفتالمی مواجه هستید، مراجعه به یک فوق‌تخصص با تجربه در این زمینه بسیار حیاتی است. دکتر محمد طاهر رجبی، فوق‌تخصص جراحی پلاستیک و ترمیمی چشم، با سال‌ها تجربه موفق در درمان بیماران دارای ناهنجاری‌های مادرزادی و اکتسابی چشم، آماده است تا با تشخیص دقیق و برنامه درمانی اختصاصی، بهترین نتیجه را برای شما یا عزیزتان فراهم کند. برای مشاوره تخصصی و دریافت نوبت، همین امروز با کلینیک دکتر رجبی تماس بگیرید.

سوالات متداول

آیا درمان میکروفتالی می تواند ظاهر کودکا را بهبود ببخشد؟

بله، هدف اصلی درمان بهبود تقارن و زیبایی صورت است تا کودک احساس بهتری نسبت به ظاهر خود داشته باشد.

درمان میکروفتالمی در چه سنی شروع می‌شود؟

هر چه درمان در سنین پایین شروع شود نتایج بهتری از نظر رشد و ظاهر صورت حاصل می‌شود. 

آیا میکروفتالمی باعث کوری می‌شود؟

نه در همه شرایط، در بسیاری از موارد چشم کوچک شده ممکن است کمی بینایی داشته باشد.