میکروفتالمی یک بیماری چشمی است که قبل از تولد اتفاق میافتد. در این حالت، یک یا هر دو کره چشم به طور غیرطبیعی کوچک هستند. در برخی افراد، کره چشم ممکن است کاملاً از بین رفته باشد و فقط مقداری از بافت چشم باقیمانده بهطورکلی وجود داشته باشد. آنوفتالمی و میکروفتالمیا در دوران بارداری ایجاد میشوند و میتوانند به تنهایی، همراه با سایر نقایص مادرزادی یا به عنوان بخشی از یک سندرم رخ دهند. بیماری میکروفتالمی اغلب منجر به نابینایی یا محدودیت بینایی میشود. در این بخش به طور کامل در خصوص کوچک بودن یکی از چشمها یا هردوی آنها در نوزادان صحبت کردهایم. برای شناخت کامل نسبت به میکروفتالمی در این بخش همراه ما باشید.
میکروفتالمی چیست؟
میکروفتالمی یا متقارن نبودن چشمها اختلالی است که در آن یک یا هر دو چشم کوچکتر از اندازه طبیعی هستند. این نقص مادرزادی در حین حاملگی و معمولا به سبب ابتلای مادر در دوران بارداری به عفونتهایی چون توکسوپلاسموزیس، سرخچه، عفونت با ویروس سیتومگال ، هپاتیت، مشکلات ارثی و مصرف الکل در حین بارداری اتفاق میافتد و طی آن، کره چشم جنین و کودک به دنیا آمده دچار نقائص ساختمانی میشود. برای خیلیها ممکن است این حالت منشأ ارثی داشته باشد.
علائم میکروفتالمی
در صورت ابتلا به میکروفتالمی، کره چشم در بدو تولد با طول محوری کمتر از 17 میلی متر است. این نقص میتواند یک طرفه یا دو طرفه باشد و به دلیل کاهش رشد چشم در طول زندگی جنینی ایجاد شود. صرف نظر از اندازه، چشم آسیبدیده ممکن است ساختار طبیعی داشته باشد، اما بینایی معمولاً کاهش مییابد. علاوه بر این، میکروفتالمی میتواند با کولوبوما (شکاف پلک، عنبیه یا شبکیه چشم) یا سایر ناهنجاریهای چشمی (مانند آب مروارید) همراه باشد.
علل ایجاد و عوامل خطر میکروفتالمی
علل آنوفتالمی و میکروفتالمی در اکثر نوزادان ناشناخته است. برخی از نوزادان به دلیل تغییر در ژنها یا کروموزومهایشان دچار آنوفتالمی یا میکروفتالمی میشوند. آنوفتالمی و میکروفتالمی همچنین میتواند در اثر مصرف برخی داروها مانند ایزوترتینوئین یا تالیدومید در دوران بارداری ایجاد شود. این داروها میتوانند منجر به الگوی نقایص مادرزادی شوند که میتواند شامل میکروفتالمی نیز باشد. این نقایص همچنین ممکن است به دلیل ترکیبی از ژنها و عوامل دیگر، مانند چیزهایی که مادر در محیط با آنها در تماس است یا آنچه که مادر میخورد یا میآشامد، یا داروهای خاصی که در دوران بارداری استفاده میکند، ایجاد شود. اگر باردار هستید یا به باردار شدن فکر میکنید، با پزشک خود در مورد راه هایی برای افزایش شانس داشتن فرزند سالم صحبت کنید. رعایت اصول زندگی سالم نقش بسیار زیادی در سلامت نوزاد از جمله جلوگیری از ایجاد میکروفتالمی دارد.
تفاوت اندازه مردمکها نسبت به یکدیگر میتواند به دلیل اختلالات خاص عصبی یا بیماریهای خاصی از چشم باشد. در بعضی مواقع دلیل هم اندازه نبودن مختصر چشمها علتهای مختلفی دارد مانند:
- بالا بودن فشار چشم
- سردردهای میگرنی
- التهاب پلک و سطح چشم
- مشکلات قرنیه
محققین بر این باورند که عوامل محیطی زیر باعث افزایش ریسک میکروفتالمی میشود و در بعضی موارد نمیتوان علت ایجاد آن را مشخص کرد:
- تماس با اشعه ایکس
- مواد شیمیایی
- آفت کشها
- داروها
- ویروسها
میکروفتالمی شدید
میکروفتالمی شدید را باید از بیماری دیگری به نام آنوفتالمی که در آن هیچ کره چشمی تشکیل نمیشود، متمایز کرد و تشخیص داد. بااینحال، اصطلاحات آنوفتالمی و میکروفتالمی شدید اغلب بهجای یکدیگر استفاده میشوند. میکروفتالمی ممکن است منجر به کاهش چشمگیر بینایی شود. هیچ درمانی برای این شرایط وجود ندارد، اما میتوان آن را تا حدود زیادی کنترل کرد.
هیچ درمانی برای میکروفتالمی خفیف یا متوسط که منجر به کاهش بینایی نمیشوند، لازم نیست اما در حالت شدید، پروتز چشمی و جراحی برای گسترش شقاق (بازشدن چشم بین پلکهای بالا و پایین) و اربیت (کاسه چشم استخوانی) استفاده خواهند شد. جراحی ترمیمی معمولاً کمی دیرتر و در دوران کودکی انجام میشود تا امکان رشد استخوانهای صورت فراهم شود، اگرچه ممکن است برخی از جراحیهای اولیه زودتر انجام شود.
افراد مبتلا به میکروفتالمی ممکن است ناهنجاریهای چشمی دیگری نیز داشته باشند،
از سایر مشکلاتی که با میکروفتالمی رخ میدهد، میتوان به کدر شدن عدسی چشم (آب مروارید) و باریک شدن دهانه چشم (شقاق کف دست باریک) اشاره کرد. علاوه بر این، افراد مبتلا ممکن است یک ناهنجاری به نام میکروقرنیا داشته باشند که در آن پوشش شفاف جلویی چشم (قرنیه) کوچک و به طور غیرطبیعی خمیده است. میکروفتالمی تقریباً در 1 نفر از هر 10000 نفر رخ میدهد.
تشخیص
آنوفتالمی و میکروفتالمیا را میتوان در دوران بارداری یا پس از تولد تشخیص داد. در دوران بارداری، پزشکان اغلب میتوانند آنوفتالمی و میکروفتالمی را از طریق سونوگرافی یا سیتیاسکن (تست ویژه اشعه ایکس) و گاهی با آزمایش ژنتیکی خاص شناسایی کنند. پس از تولد، پزشک میتواند با معاینه نوزاد، آنوفتالمی و میکروفتالمی را تشخیص دهد. یک پزشک همچنین یک معاینه فیزیکی کامل برای بررسی هر گونه نقص مادرزادی دیگری که ممکن است وجود داشته باشد انجام میدهد.
درمان میکروفتالمی
همانطور که گفته شد، در برای میکروفتالمی ممکن است از درمانهای طبی یا جراحی چشم استفاده شود. در موارد شدید میکروفتالمی درمانی از نظر تولید چشم جدید یا برگرداندن بینایی وجود ندارد. از نظر زیبایی ظاهری و تحریک رشد کاسه چشم ، میتوان در کودکان چشم مصنوعی (پروتز) کار گذاشت. چشم مصنوعی به بیمار بینایی نمیدهد.
نوزاد مبتلا به میکروفتالمی باید توسط فوق تخصص چشم مختلف مثل فوق تخصص اطفال، شبکیه، جراح اربیت و پلاستیک پلک، ژنتیک چشم و سازنده پروتز چشم ویزیت شود. هر متخصص میتواند اطلاعات و درمانهایی را پیشنهاد کند که در مجموع بهترین خدمات و مراقبت برای کودک و والدین ارائه میشود. متخصص پروتز میتواند شکلدهندههایی بسازد که معمولا از جنس پلاستیک است و برای حمایت صورت و تحریک رشد کاسه چشم ارزشمند هستند. با رشد بیشتر صورت نیاز به شکلدهندههای جدید خواهد بود.
کودک با میکروفتالمی ممکن است کمی بینایی محدود داشته باشد .در این موارد برای تقویت بینایی در چشم مبتلا به میکروفتالمی باید چشم سالم را برای بازه زمانی مشخصی بست یا از موارد طبی برای چشم ضعیف استفاده کرد. پروتز باید طوری ساخته شود که در عین اینکه ظاهر کودک را تامین میکند، بینایی باقیمانده را نیز حفظ کند.
اصلاح میکروفتالموس یا کوچک بودن مادرزادی چشم
در تصویر زیر نمونهای از جراحیهای دکتر طاهر رجبی را بر روی چشم یک کودک مبتلا به میکروفتالمی مشاهده میفرمایید. در طی این روند ردمان، علاوه بر اصلاح ساختار چشم، پروتز چشمی برای کودک کار شده است تا هم از نظر سلامتی و هم از نظر ظاهری به نتایج بسیار خوبی برسد.